Pierwszą organizacją skupiającą miłośników i znawców twórczości Josepha Conrada-Korzeniowskiego była ― powstała w roku 1968 ― Sekcja Conradowska Towarzystwa Przyjaciół Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Sekcja ta gromadziła fanów Conrada z różnych środowisk na Wybrzeżu Gdańskim, w tym ludzi morza ― kapitanów marynarki Józefa Miłobędzkiego i Urbana Krzyżanowskiego, dziennikarzy gdańskich (Tadeusza Skutnika i innych), anglistów z Uniwersytetu Gdańskiego (Andrzeja Zgorzelskiego, Joannę Burzyńskiej), tłumaczy (Marię Boduszyńską-Borowikową) redaktorów z Wydawnictwa Morskiego ― Joannę Konpacką, Edwarda Mazurkiewicza i Stanisława Ludwiga. Z sekcją tą nawiązali kontakty pisarze ― Andrzej Braun i Leszek Prorok, sympatyzował z nią także Antoni Gołubiew.

       W roku 1975 lokalna gdańska Sekcja przekształcona została w ogólnopolski ośrodek skupiający znawców i miłośników Conrada o nazwie Polski Klub Conradowski. Przewodniczącym Klubu został wybrany pisarz Andrzej Braun. Z klubem tym zaczęli współpracę naukowcy angliści i poloniści z różnych ośrodków akademickich, którzy interesowali się pisarstwem Conrada. Byli wśród nich Zdzisław Najder, Barbara Koc, czy Stefan Zabierowski. Klub wydawał rocznik o charakterze informacyjnym ― „Komunikaty Polskiego Klubu Conradowskiego” ― który ukazywał się w językach polskim i angielskim.

       Z czasem tytuł ten w wersji polskiej został zmieniony na „Informacje Polskiego Klubu Conradowskiego”. Tytuł angielski „Conrad News” pozostał bez zmian. Szczególnie dwa numery tego periodyku zasługują na uwagę: numer z roku 1977 poświęcony omówieniu wydanych w latach 1972-1974 tłumaczeń na język polski wszystkich „Dzieł" Conrada, oraz numer „Informacji” z roku 1983 omawiający dorobek czołowego emigracyjnego conradysty ― Wita Tarnawskiego.

       Po przemianach ustrojowych w Polsce i powrocie do kraju czołowego polskiego badacza Conrada ― Zdzisława Najdera ― powołane zostało w Gdańsku w roku 1995 Polskie Towarzystwo Conradowskie. Prezesem został wybrany Zdzisław Najder i sprawował tę funkcję w latach 1995-2015. Po nim rolę przewodniczącej przejęła prof. Jolanta Dudek. Organem Towarzystwa zostało ― wydawane przez kilka lat, również w wersji polskiej i angielskiej ― pismo „Con-teksty”.

       Istotna zmiana w dziejach Towarzystwa nastąpiła w roku 2011. Wobec wygaszania aktywności ośrodka w Gdańsku, na co złożyły się różne przyczyny, główną siedzibę Towarzystwa przeniesiono do Krakowa, a Towarzystwo związane zostało z Uniwersytetem Jagiellońskim, na którym utworzono w ramach Wydziału Polonistyki ― Ośrodek Dokumentacji i Badania Twórczości Josepha Conrada. Istnieje ścisła współpraca i związki personalne między Ośrodkiem a Polskim Towarzystwem Conradowskim. Z tym wszkaże, że krakowski Ośrodek ma zdecydowanie charakter naukowy. Wyrazem jego działalności są seminaria a także konferencje conradowskie o charakterze międzynarodowym. Organem Ośrodka jest „Yearbook of Conrad Studies (Poland)”, w którym publikują swoje teksty również członkowie Polskiego Towarzystwa Conradowskiego.

       Jak wiadomo, znakomity badacz biografii i twórczości Conrada, prof. Zdzisław Najder przekazał swój bogaty księgozbiór Uniwersytetowi Jagiellońskiemu. Zbiór ten został umieszczony w budynku tzw. „Arsenału”, przy ul. Grodzkiej 64. Znajduje się tam „Ośrodek dokumentacji i badania twórczości Josepha Conrada”, którym w latach 2006-2016 kierowała prof. Jolanta Dudek. Obecnym kierownikiem Ośrodka jest Prof. UJ dr hab. Andrzej Juszczyk. Trudno wskazać szczęśliwszą lokalizację, tym bardziej, że ― wedle wszelkiego prawdopodobieństwa ― właśnie w tym budynku, w roku 1914 siedzibie dowództwa twierdzy Kraków, miało miejsce wydarzenie, które odegrało znaczącą rolę w biografii Conrada-Korzeniowskiego. Warto przypomnieć, że w roku 1914 Conrad został zaproszony przez teściową swego młodego polskiego przyjaciela i doradcy politycznego, Józefa Hieronima Retingera, do odwiedzenia swojej Ojczyzny. Autor „Lorda Jima” przybył do Krakowa 28 lipca 1914 roku wraz z żoną Jessie i dwoma synami Borysem i Johnem. Tu zastał go wybuch I wojny światowej. Ponieważ jako obywatel angielski zagrożony był internowaniem, więc polscy przyjaciele postanowili go ukryć w Zakopanem, gdzie Korzeniowscy zatrzymali się w pensjonacie „Konstantynówka”, przy ul. Jagiellońskiej 7, którego właścicielką była kuzynka pisarza, Aniela Zagórska. Pobyt w Zakopanem się przedłużał, Conradowi zaczęło brakować pieniędzy i marzył o tym, żeby mógł wraz z rodziną wrócić do Anglii. W tych kłopotach pospieszył mu z pomocą krakowski adwokat dr Teodor Kosch. Przywołajmy jego relację:

       „Skorzystałem do tego celu z pomocy bawiącego w tym czasie w Zakopanem dr Franciszka Kowalskiego, mego koncypienta. Dr Kowalski oświadczył mi, że jego przyrodnia siostra pozostaje w bliskich towarzyskich stosunkach z generałową Kuckową, żoną komendanta miasta Krakowa. Uplanowaliśmy więc skorzystać z pomocy jego siostry. Plan się wyśmienicie udał. Dr Kowalski pojechał do Krakowa i opisał całą rozpaczliwą sytuację Conrada i jego rodziny, którzy przyjechali do Polski tylko na kilka tygodni i w związku z tym są pozbawieni środków do życia, ciepłych ubrań itd. Siostra dra Kowalskiego przedstawiła całą sytuację swojej przyjaciółce tak plastycznie, iż ta wzruszona nieszczęsnym losem Conradów wyjednała od swego męża bilet następującej treści:

       W oparciu o bilet gen. Kuka Conradowie dojechali do Wiednia, a stamtąd przekroczyli granicę włoską, by statkiem holenderskim powrócić bezpiecznie do Anglii.” ¹

       Otóż warto przypomnieć, że c. i k. generał broni Karol Kuk (bo tak pisało się poprawnie jego nazwisko) był komendantem twierdzy Kraków i urzędował w budynku zwanym Arsenałem. Tak więc losy Conrada splotły się dwukrotnie ze słynną budowlą krakowską, raz w październiku roku 1914, kiedy generał Kuk zezwolił na jego wyjazd z Krakowa w swoim biurze komendanta twierdzy i powtórnie w roku 2005, kiedy sale „Arsenału” stały się miejscem przechowania conradowskich zbiorów. Należy przypuszczać, że będzie to dobry prognostyk dla prowadzonych w tym ośrodku studiów nad autorem „Księcia Romana”.

       Ośrodek dokumentacji i badania twórczości Josepha Conrada (ur. 1857 ― zm. 1924) powstał na Wydziale Polonistyki zimą roku 2006 na mocy uchwały Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 21 grudnia 2005 roku oraz zarządzenia Rektora UJ z dnia 28 grudnia 2005 roku.

       Powstanie Ośrodka poprzedziły starania Profesora Zdzisława Najdera, który wcześniej pisemnie ofiarował Uniwersytetowi Jagiellońskiemu swój bogaty zbiór książek, czasopism, druków oraz fotografii i mikrofilmów związanych z życiem i twórczością Konrada Korzeniowskiego, znanego w świecie jako Joseph Conrad.

       W dniu 1 lutego 2006 Jego Magnificencja Rektor UJ ― na wniosek Pana Dziekana oraz Rady Wydziału Polonistyki ― powierzył mi funkcję pierwszego kierownika Ośrodka, który udało się ostatecznie zlokalizować w nowo pozyskanym dla Wydziału Polonistyki budynku dawnego królewskiego Arsenału (fundacji króla Władysława IV Wazy) przy ul. Grodzkiej 64.

       W połowie marca 2006 część zbiorów ofiarowanych przez prof. Najdera została przewieziona z Uniwersytetu w Opolu do Krakowa i ułożona w sali 208, w specjalnie wykonanych szafach. Wkrótce nadeszły też książki od profesora Andrzeja Buszy z Vancouver. Kolejna partia zbiorów prof. Najdera przywieziona została do Ośrodka w marcu 2008 z Francji. Do grona darczyńców dołączyli profesorowie: Laurence Davies, Allan H. Simmons, John Peters, Cedric Watts, Stefan Zabierowski oraz Jakob Lothe.

       Ośrodek, coraz częściej określany mianem „Conradianum”, posiada zasoby, które już teraz mogą stanowić istotne zaplecze dla poważnych badań nad twórczością Konrada Korzeniowskiego. Zbiory te trzeba na bieżąco uzupełniać, inwentaryzować i katalogować, tj. wprowadzać dane o nich do elektronicznego katalogu Biblioteki Jagiellońskiej. Wyznaczony opiekun zbiorów ― w godzinach swych dyżurów ― udostępnia je studentom i uczonym z całej Polski. Wkrótce informacje o naszych książkach i czasopismach znajdą się również na oznaczonych stronach internetowych.

       Celem Ośrodka J.C. jest kształcenie przyszłych znawców twórczości pisarza oraz promocja polskich studiów nad Conradem w łączności z wysokiej klasy specjalistami z całego świata. Ośrodek wydaje rocznik w języku angielskim pt. „Yearbook of Conrad Studies (Poland)”. Od niedawna posiada własną witrynę internetową i redaguje strony internetowe w języku polskim i angielskim. Wspólnie z Polskim Towarzystwem Conradowskim organizuje spotkania oraz międzynarodowe konferencje, poświęcone nieopracowanym dotąd aspektom i kontekstom twórczości wysoko cenionego w świecie angielskiego pisarza Josepha Conrada, syna polskich zesłańców, Honorowego Obywatela Wolnego Miasta Krakowa, który w opinii naszych emigracyjnych krytyków „wyraził europejskiego ducha Polski” i „uczynił polskość dobrem powszechnym”.

       W dniach 22 - 25 września 2007 odbyła się w Auli Uniwersytetu Jagiellońskiego ― z udziałem wielu znanych conradystów ― międzynarodowa konferencja poświęcona recepcji utworów pisarza: „The Reception of the Work of Joseph Conrad ― Readers Real and Implied”. Jej celem było uczczenie 150 rocznicy urodzin Konrada Korzeniowskiego.

       Warto przypomnieć, że rok 2007 ― z tej właśnie okazji ― został ogłoszony przez UNESCO rokiem:

„Josepha Conrada, urodzonego w rodzinie polskiej, angielskiego pisarza, który początkowo zdobył uznanie swoich współczesnych jako autor młodzieńczych opowieści morskich, dziś natomiast jest wysoko ceniony jako pisarz, którego dzieło odznacza się głęboką świadomością moralną i mistrzowską techniką narracyjną. Jego utwory (13 powieści, dwa tomy wspomnień i około 28 opowiadań) są świadectwem głębokiego zainteresowania losem człowieka oraz politycznej troski. Mimo, że niektóre z jego powieści można uznać za autobiograficzne, Conrad jest przede wszystkim moralistą, który podkreśla problem jednostkowej odpowiedzialności oraz ludzkiej solidarności.”

       Najciekawsze referaty z krakowskiej konferencji przeczytać można w roczniku ― „Yearbook of Conrad Studies (Poland)”, Vol. III  (2007).

sala  208

☎  (48)  12  663 17 89